Benzin-yakıt deposu havalandırma sistemi anlatımına başlarken temel üç sorudan başlayalım:
Benzin deposu hava yapar mı? Evet yapar.
Benzin deposu neden hava yapar? Depoya yakıt doldurulurken, dolan yakıtın hacmi kadar havanın dışarı çıkması gerekir, ya da sıcak havada benzin buharı basıncı oluşur. Detaylı anlatımı aşağıda.
Benzin deposunun hava alması gerekir mi? Evet benzin deposunun hava alması gerekir ve bazı durumlarda hava-benzin buharını tahliye etmesi gerekir.
Yakıt deposu havalandırma sisteminin mantığı şudur; kapalı bir kabın içine sıvı eklerseniz, eklenen sıvı miktarınca içerisindeki havanın dışarı çıkması gerekir. Ya da sıvı dolu kapalı bir kaptan sıvı boşaltırsanız, boşaltılan sıvı miktarı kadar havanın içeri girmesi gerekir. Bu olmazsa, kap ya şişer ya da büzülür. Otomobile yakıt alırken pompa tabancasının hemen atması, depoya yakıt alınamaması, depoyu dolduramamak gibi sorunlar, yakıt-benzin deposunun havalandırma sisteminde arıza olmasından kaynaklanmaktadır.
(Benzin deposu genleşme haznesi - Benzin deposunun havalandırlması-Benzin Buharının Tahliyesi)
Genleşme Deposu – Yakıt/Benzin Buharı Geri Dönüş Borusu
Yakıt deposunda bulunan bu parça yedek depo olarak da anılır fakat bu bilgi yanlıştır. Otomobillerde yedek depo yoktur. Bu, genleşme deposudur. Yakıt depolarına normal yakıt kapasitesinin %10-15’i kadar bir genleşme deposu eklenmiştir. İstasyonda depoya yakıt doldururken, dolan yakıtın hacmi kadar havanın-buharın yer değiştirmesi gerekir, böylece depoya yakıt kolaylıkla dolabilir. Giren yakıttan dolayı basınç artmaz ve pompa tabancası depo dolmadan atmaz. Bunun dışında, benzin buharının burada tekrar sıvı hale gelerek depoya akması da sağlanır.
Bazı araçlarda depo kapağının hemen altında genleşme haznesine açılan bir buton-kanal vardır, genleşme haznesine yakıt alınması arızalara neden olabilir ayrıca yangın açısından tehlikelidir.
Bazı araçlarda depo kapağının hemen altında genleşme haznesine açılan bir buton-kanal vardır, genleşme haznesine yakıt alınması arızalara neden olabilir ayrıca yangın açısından tehlikelidir.
Bazı araçlarda deponun üst kısmında, bazı araçlardaysa depodan ayrı olarak genleşme haznesi ve yakıt buharı ayrıştırıcısı bulunmaktadır.
Yakıt-Benzin Deposu Hava Tahliye ve Havalandırma Sistemi
Benzin-yakıt deposunun çalışmasından kaynaklanan iki temek sorun vardır:
1. Benzin deposundaki benzin buharı ne olacak? Dışarı mı atılacak yoksa tekrar kullanılacak mı?
2. a) Benzin-yakıt deposunda; istasyondan yakıt alırken oluşan veya sıcaklık artınca oluşan depo içindeki basınç nasıl tahliye edilecek?
b) Yakıt azaldığında veya soğuma olduğunda meydana gelen vakum (negatif basınç) nasıl yok edilecek?
Bu sorunlara teknolojik gelişmeyle birlikte çeşitli çözümler geliştirilmiştir.
Havalandırmalı Tip Benzin Deposu Kapağıyla Hava Tahliye ve Havalandırma Sistemi (Eski Sistem)
Çok eski araçlarda (70’ler öncesi) yakıt deposu kapağında kanallar vardır ve hava serbestçe içeri girebilir, yakıt buharı serbestçe atmosfere salınırdı (hava kirliliği ve yakıt kaybı). Bu sistem artık kullanılmıyor.
Daha sonraki araçlarda depo kapağında çift yönlü çalışan havalandırma valfi kullanılır (havalandırmalı depo kapağı).Depodaki benzin buharı ve yüksek basınç atmosfere salınır veya vakum oluştuğunda ters yönlü çalışıp depo içerisine hava alınır. Bu tip benzin deposu havalandırma sistemi eski araçlarda kullanılmaktadır (90’lar ve öncesi). Depo kapağında mekanik olarak çalışan iki yaylı valf vardır. Valflerden biri depo içine açılarak vakum oluştuğunda dışarıdan hava girişini sağlar; diğeriyse depo içinde aşırı basınç oluştuğunda açılarak benzin buharının dışarıya atılmasını sağlar. Benzin buharı atmosfere salınarak ziyan olur ve çevreye zarar vermiş olur (hidrokarbon salınımı).
Çift yönlü havalandırmalı depo kapaklarından sonra, karbon kanister sistemiyle beraber vakum valfli sadece depo içerisine hava alan (dışarı benzin buharı bırakmayan) kapaklar kullanılmaya başlandı. Bu depo kapaklarından sonraysa tamamen sızdırmaz yakıt deposu kapakları kullanılmaya başlandı (kapalı devre yakıt sistemi).
(Benzin deposu kapağı havalandırmalı (valfli) tip ve havalandırmasız (sızdırmaz-valfsiz) tip)
Benzin kapağı bozulduğunda veya değiştirilmesi gerektiğinde, mutlaka aynı tip depo kapağı kullanılmalı. Eğer sızdırmaz depo kapağıysa yine sızdırmaz depo kapağı kullanılmalı; Havalandırmalı tipse, yine havalandırlamlı tip yakıt deposu kapağı takılmalıdır. Aksi halde depo hava alamaz, pompa yakıt gönderemez, araç çalışmaz, yakıt pompası bozulur. Havalandırmasız sızdırmaz tip depo kapaklarında, "non vented" - "no venting" (havalandırma yok) ingilizce uyarı ibaresi bulunur.
Karbon Kanister Sistemiyle Benzin Buharı Yeniden Kullanımı ve Benzin Deposu Havalandırma Sistemi (Yeni Sistem)
Günümüz araçlarında kullanılan karbonkanister sistemi kullanılır, böylece hem benzin deposunun havalandırılmasını sağlanır hem de benzin buharı doğaya salınmadan tekrar emme manifolduna gönderilerek motorda yakılır.
Benzin-Yakıt Deposunda Vakum Oluşması
Benzin-yakıt depolarındaki hava-benzin buharı tamamen dış havaya sızdırmaz değildir. Motor yakıtı yaktıkça ve yakıt pompası depodan yakıtı gönderdikçe, depoda yakıt miktarı azalır ve azalan yakıtın hacmi kadar içeriye hava girmesi gerekir, eğer depo içine bu hava girmezse vakum oluşur. Ayrıca hava sıcaklığının azalması sebebiyle yakıt-buhar yoğunluğu azalır, basınç azalır ve vakum oluşur. Vakum çok artarsa depo içe çöker ve yapısı bozulur, ayrıca yakıt pompası düzgün çalışmaz ve yakıtı gönderemez hale gelir.
Depoda vakumu önlemek için;
a) Depo kapağındaki içeri açılan havalandırma valfi (vakum çekvalfi) , vakum oluşup valf diyaframını içeri çekince, açılır ve içeriye hava girmesini sağlar, depoya hava girip vakum ortadan kalkınca kapanır. (Bu tür depo kapaklarına vakum kırıcılı kapak da denir)
b) Bezin depo kapağı havalandırma valfsiz tamamen sızdırmaz olabilir, ne depo içine hava alır ne de depodan dışarı hava boşaltır. Bu durumda deponun havalandırılması (depoya hava girişi) karbon kanister sisteminde bulunan benzin deposu havalandırma valfi ve bu valfle beraber çalışan depoda bulunan havalandırma valfleri (genelde çek valf) tarafından yapılır. Benzin deposunda depo basınç sensörü bulunmaktadır, bu sensörün gönderdiği sinyallere göre, valfler elektronik kontrol ünitesi tarafından kumanda edilir.
c) Dizel araçların mazot deposunda (deponun üst kısmında) bir havalandırma valfi (havalandırma klapesi) vardır ve depodaki mazot miktarı azaldıkça, vakum oluşmasını önlemek için bu valften deponun içine hava girer. Havalandırma valfi, yaylı basit bir çekvalf gibi çalışır, vakum etkisiyle yay kuvveti yenilir, kanal açılır, vakum azaldığında kanalı yay kapatır.
Havalandırma valfiyle beraber deponun üst kısmında, aracın takla atması durumunda buradan yakıtın sızmaması için bir kaçak önleyici valf (devrilme valfi) bulunur, depo ters döndüğünde kanalı kapatır.
Benzin-Yakıt Deposunda Hava (Basınç) Oluşması
Petrolde arabaya yakıt alırken deponun içine yakıt hızla akmakta ve depo dolmaktadır, bu durumda yükselen yakıt seviyesi sebebiyle, deponun içindeki benzin buharı gidecek yer bulamazsa basıncı artar. Ayrıca benzin buharının artması ve/veya sıcaklığın artmasıyla depo içerisindeki basınç artar. Bu durumda depodaki benzin buharı, karbon kanister haznesin gönderilir. Depodaki benzin buharı, yakıt buharı ayrıştırıcısında, sıvı ve gaz olarak ayrıştırılır, sıvı benzin depoya geri döner, gaz halindeki benzin buharı karbon kanister haznesine gider ve burada biriktirilir. Karbon kanister dolduğunda, ECU tarafından, karbon kanister valfi açılır ve düzenli olarak motor emme manifoldu – gaz kelebeği boğazına gönderilerek yakılır.
.jpg)
