(Debriyaj bilyası, baskı plakası, kavrama diski - balata)
Kavramada Kaçırma Nasıl Anlaşılır? (Debriyaj Kaçırma Belirtileri)
Sanayide; kavrama, baskı balata, debriyaj aynı anlamda kullanılmaktadır.
*Özellikle yokuşlarda araç dururken kaldırmaya çalışıldığında araç kalkışta zorlanıyorsa, yani motor dönüyor fakat araç ilerlemiyorsa, kavrama kaçırıyordur. Yokuşta aracı kaldırırken kavrama kaçırdığında, hafif bir titreşim, motor devri düşmüyorken aracın hareket etmemesi, aracın geri kaçması, balatanın kaçırması sebebiyle (balatanın sıyırması) balata yanık kokusu gelmesi gibi durumlar, kavramanın kaçırdığını gösterir.
*Kavramanın kaçırdığını anlamak için sürücüler tarafından basit bir test de yapılabilir (baskı-balata testi). Araç duruyorken el freni çekilir, araç yüksek bir vitese takılır (3-4-5), bu durumda bir miktar motor devri arttırılarak, ayak debriyajdan yavaşça çekilir, araç kaldırılmaya çalışılır. Eğer debriyaj çekilirken motor devri düşüyor ve araç stop etme eğilimine giriyor ve stop ediyorsa, kavrama (baskı-balata) sağlamdır. Eğer ayak debriyajdan çekilirken motor devri pek düşmüyor, araç stop etme eğilimi göstermiyorsa, baskı balata kaçırıyor demektir.
*Araç viteste (2-3. Viteste) yokuş yukarı çıkarken aniden gaz verildiğinde, motor devri yükseliyor (araç bağırıyor) fakat hız artmıyorsa, kavrama kaçırıyordur.
*Debriyaj pedalı çok yukarıda kavramaya başladığında, kavramanın kaçırma eğilimi artmış demektir.
Baskı Balata (Kavrama) Kaçırmasının Sebepleri Nelerdir?
*Kavramanın (debriyajın) kaçırmasının en büyük sebebi, debriyaj balatasının çok aşınmış veya bitmiş olmasıdır. Balata değiştirilerek sorun çözülmektedir, bu değişimde genellikle balatayla birlikte, balatayı volana bastıran baskı (baskı diski) de set olarak değiştirilmektedir.
*Debriyaj balatası yağlanmıştır, bu durumda balata değiştirilmelidir. Yağlanmanın sebebi araştırılmalıdır; şanzımandan ve volan tarafından (krank keçesinden) yağ geliyor olabilir.
*Debriyaj pedalı boşluk ayarı yanlış yapılmıştır ve bozulmuştur, bu durumda sürücü debriyaj pedalına basmamasına rağmen, sanki basıyormuş gibi; debriyaj bilyası, baskı plakasındaki ayırma parmaklarına baskı yapar, bu durumda balatayı volana iten kuvvet azalmış olur ve kavrama kısmen ayrılmış olur. Yani balata volanla birlikte dönmesi gerekirken, düşük baskı sebebiyle volanın üzerinde kayarak-sürtünerek çalışır, bu debriyajın kaçırması demektir. Bu durumda balata aşırı ısınır, aşınır hatta yanar. Değiştirilmesi gerekir.
*Baskı plakası, baskı yayları aşınmış olabilir, baskı parmakları eğilmiş-kırılmış olabilir. Bu durumda baskı-balata set olarak değiştirilmelidir.
(Not: Baskı balata değişiminde mutlaka volan yüzeyi kontrol edilmelidir, çizikler, eğiklikler (bombe) varsa taşlamaya gönderilmelidir. Çatlak-kırık vb olması durumunda volan da değiştirilmelidir. Bozuk yüzeyli volan, en kısa sürede tekrar debriyaj arızasına sebep olur)
*Debriyaj pedalı serbestçe çalışmıyordur, pedalın mekanik bağlantısında tutukluk vardır, geri getirme yayları çıkmış-kopmuş-eskimiş olabilir. Pedalın serbestçe çalışmasını sağlayan ve bağlantı elemanların kullanılan plastik-kauçuk burçlar da kontrol edilmeli, kırık-bozuksa değiştirilmeli, kurumuş-yağsız kalmışsa, gres veya SAE 10 numara yağ ile yağlanmalıdır. Pedalın tutukluk yapıp serbest çalışmaması durumunda pedal tam olarak serbest (yukarı) pozisyona gelemez ve yine kısmi debriyaj halinde kaçırma meydana gelecek, balata aşınacaktır. Debriyaj telli veya hidrolik kontrollü debriyaj olması fark etmez.
*Motor bağlantı kulaklarında kopma-gevşeme olması durumunda da kavrama kaçırabilir. Motor kulakları (takozları), motoru aracın gövdesine bağlayan kauçuk ve cıvatalı parçalardır. Bu parçaların bozulması motorun pozisyonunu değiştirir, motor(volan) ve kavrama tam olarak merkezlenmiş halde yani bir eksen üzerinde çalışır. Bozuk-kopan motor kulakları sebebiyle, motorun konumu kayarsa debriyaj kaçırır.
Debriyaj Balatasının Aşındığı Nasıl Anlaşılır?
Yukarıda detaylı olarak anlatıldığı gibi, balata aşındığında (incelik çok az kaldığında) debriyaj kaçıracaktır. Aynı zamanda debriyaj kaçırdığında da balata daha çabuk aşınacaktır.
(Debriyaj bilyası, baskı plakası, kavrama diski - balata)
Debriyaj Balatasının Çabuk Aşınmasının Sebepleri Nelerdir?
*Sürücünün ayağını sürekli debriyaj pedalının üzerinde bekletmesi, kavramanın kaçırmasına ve bunun sonucu balatanın çabuk aşınmasına sebep olacaktır.
*Aracın sürekli dur – kalklı kullanılması, sürekli şehir içinde kullanılması.
*Aracın sürekli agresif-sportif kullanılması, sık sık hızlanma ve fren yapılması.
*Çok sık ve sert biçimde vites değiştirilmesi.
*Aracın patinaj yaptırılarak kaldırılması, yokuşlarda aracı kaldırırken uzun süreli debriyaj yapılması, aracı hafif yokuşta debriyajda (yarım kavrama pozisyonunda) bekletmek.
*Volan yüzeyinin pürüzlü, çatlaklı veya çapaklı olması. Balata sürtünürken aşınmayı arttıracaktır.
*Balatalı diskin (kavrama diskinin) çarpık olması, baskı plakasının çarpık olması.
*Baskı plakasındaki baskı yaylarının zayıflamış olması. Bu durumda balatayı volana yeterince kuvveti bastıramayacak ve balata kaçıracak-sıyıracaktır, bunun sonucunda balata çabuk aşınır.
*Pedal bağlantılarının sağlam ve düzgün olmaması, pedal boşluk ayarının bozuk olması.
Debriyajdan Ses Geliyor - Kapma Yapıyor (Baskı Balatadan Ses Gelmesi ve Aniden Kavraması)
*Debriyaj pedalı çubuk bağlantılarında tutukluk olup olması, debriyajın aniden kavrama yapmasına sebep olabilir. Bağlantı çubukları, burçlar, teller, yaylar kontrol edilmeli.
* Motor kulaklarında boşluk veya kırık olması (motor ve şanzımanın hizasının-ekseninin bozulması). Şanzıman ve motor bağlantısında, kavramanın tam olarak merkezlenerek takılması (merkezleme malafası veya klavuz mil ile) ve şanzımanın bağlantısının düzgün yapılması şarttır. Aksi halde ses ve kapma yapabilir.
* Debriyaj balatasının greslenmiş olması, balata yüzeyinin camlaşmış olması, kavrama diskinin (balataların üzerine perçinliği olduğu) yastık diskinin eğilmiş olması, balataların yastık disk üzerinde gevşemiş-boşluk yapması (perçinlerin kopması); debriyajın aniden kavrama – kapma yapmasına veya ses yapmasına sebep olabilir. Değiştirilmesi gerekir.
*Kavrama diskinin (balatalı diskin) göbeği frezelidir ve yine frezeli olan şanzıman giriş mili (priz direk mili) üzerinde, debriyaj pedalına basılıp-bırakılınca, ileri-geri hareket eder, böylece volana bastırılır (kavraşma) veya ayrılır (debriyaj). Yani balatalı disk (kavrama diski), vites kutusu giriş mili üzerindeki frezeli kısımda serbestçe ileri-geri hareket edebilmelidir. Eğer bu kısım yağsız kalmışsa veya bir sıkışma olmuşsa, hareket kısıtlanır veya tutukluk yapar, bu da debriyajın tutukluk yapmasına, kalkışlarda aracın aniden ileri atlama yapmasına sebep olur.
(Hidrolik Kumandalı Debriyaj-Kavrama Sistemi (Debriyaj Teli Yok))
Debriyaj Ayırmıyor - Araç Vitese Zor Geçiyor - Vitese Geçerken Ses Yapıyor
Bir aracın debriyajının tam ayırıp ayırmadığını anlamak için, aracın vitesini boşa alın ve rölanti devrini devir saatinden okuyun, daha sonra debriyaja basarak aracı 1. Vitese alın, ve bu haldeyken rölanti devrinin düşüp düşmediğine – dalgalanma yapıp yapmadığına bakın. Eğer araç viteste ve debriyaja basılıyken devir düşüyorsa, debriyaj-kavrama tam ayırmıyor demektir.
Bir araçta vites geçişlerinde (tüm viteslerde) zorluk yaşanıyor ve ses geliyorsa, bunun sebepleri;
-şanzıman yağı bitmiş-bozulmuştur.
-debriyaj tam ayırmıyordur.
-debriyaj bilyası bozuktur.
Eğer sadece belirli viteslere zor geçiyorsa (1-2 veya 3-4 gibi), diğer viteslere rahat geçiyorsa, bu durumda aracın debriyajında bir sorun yoktur, ilgili vitesin senkromeçlerinde arıza vardır, senkromeçin değişmesi gerekir.
Debriyajın ayırmama sebepleri nelerdir?
*Debriyaj pedal boşluk ayarı bozuktur, boşluk çok fazladır,
*Hidrolik kontrollü debriyaj varsa (debriyaj teli yok), debriyaj hidrolik sistemi hava yapmıştır, havasının alınması gerekir. Hidrolik borularda yağ kaçağı olabilir. Hidrolik yağ deposunda yağ bitmiş olabilir. (bazı araçlarda fren hidrolik deposu ve debriyaj hidrolik deposu ortak tek bir kutudur)
*Hidrolik debriyajlı (debriyaj teli yok) araçlarda, bir merkez silindir (pedalın yakınında) ve bir de ayrıma çatalını hareket ettiren ayrıma silindiri (aşağıda şanzıman-motor bağlantısında) vardır, bu silindirlerden biri arızalı olabilir. Bazı araçlardaysa, ayırma silindiri yerine, hidrolik debriyaj bilyası kullanılır, bunlarda ayrıma çatalı yoktur, debriyaja basınca hidrolik silindirli debriyaj bilyası direkt baskı parmaklarını içeri bastırır ve kavramayı ayırır, bu parça da arızalanmış olabilir.
*Baskı plakasındaki ayrıma parmakları (diyafram yaylar) bozulmuş-kırılmış olabilir.
*Baskı plakası eğilmiş olabilir veya kavrama diski (balata) gevşemiş olabilir.
*Yine kavrama diskinin frezeli göbeği, priz direk milinin frezeli kısmı üzerinde tutukluk yapıyor (rahat kayamıyor) olabilir, bunun sebebi yağsız kalması veya frezeli yüzeylerin bozulmuş-eğilmiş-kırılmış olması olabilir. Yağsız kalmışsa yağlanır. Frezeli mil veya göbek, hangisinin frezeleri bozulmuşsa değiştirilmesi gerekir.
*Motor bağlantı kulağının kopması-çıkması.
Debriyajdan (Kavramadan) Ses Geliyor - (Debriyaj Bilyası Arızası)
Debriyaj sisteminden ses gelmesi durumunda ilk önce bakılması gereken nokta, sesin tam olarak hangi pozisyonda geldiğidir. Vites boştayken mi? Vitesteyken ve debriyaja basılıyken mi? Vitesteyken debriyaja basılmamışken mi? Tam olarak debriyaja basarken veya bırakırken mi ses geliyor? Bu sorulara göre cevaplar değişecektir.
Kavramadan gelen seslerin sebepleri şöyledir:
*Yolda giderken ses geliyor ve vites değiştirmek için debriyaj pedalına basınca ses kesiliyorsa; bu ses şanzımandan geliyordur, kavrama-debriyaj sisteminde bir sorun yoktur.
*Araç çalışmıyorken, debriyaj pedalına basıp bırakırken ses geliyorsa, bu ses pedalın mekanik bağlantılarından geliyordur, baskı-balatadan değil. Pedal bağlantılarındaki eğilmeleri, burçlardaki yağsız kalmaları, burçların sağlamlığını kontrol edin, gereken yerleri yağlayın.
*Araç çalışırken - yolda giderken, debriyaja basıldığında ses geliyorsa (ötme sesi gibi), debriyaj bilyası (debriyaj rulmanı) bozulmuştur. Debriyaj bilyası söküldüğünde, elle çevrildiğinde pürüzsüz ve sessizce dönebilmeli, böyle olmuyorsa yağlanmalı, yine de düzelmezse değiştirilmesi gerekir.
*Araç viteste, debriyaja basılı değil, yolda giderken baskı balatadan ses geliyorsa; kavrama diski frezeli göbeği veya frezeli priz direk milinin frezeli kısımları aşınmış olabilir. Aşınan parça değiştirilir.
*Kavrama diski (balatalı disk) üzerinde bulunan damper yayları kırılmış olabilir, kavrama diski değiştirilmelidir.
*Motor – şanzıman eksen kaçıklığı olması, motor kulaklarının kopması gevşemesi.
*Araç viteste, durur pozisyonda ve debriyaj pedalına basılıyken bir ötme sesi geliyorsa bu ses; priz direk milinin ucunun, volanın göbeğindeki yatağından geliyor olabilir. Volanın merkezindeki bu yatak yağsız kalmışsa yağlanır, burç bozulmuşsa burç değiştirilir.
Debriyaj Bilyası Neden Bozulur?
Debriyaj bilyasının en yaygın arıza sebebi, yağsız kalması ve aşınması veya ayağın debriyaj pedalının üstünde bekletilmesi sebebiyle ayırma yaylarına sürtmesi ve aşınmasıdır. Debriyaj bilyası arızalanırsa, pedala basınca ötme sesi yapar.
Debriyaj Pedalı Sertleşiyor (Debriyaj Pedalı Çok Sert)
Debriyaj pedalı sertleşip, basmak için normalden daha fazla kuvvet gerekiyorsa, sistemde bir sorun var demektir.
*Debriyaj pedalı bir yere takılıyor, sürtüyor olabilir,
*Debriyaj pedalı geri getirme yayları ayarsız-bozuk, plastik-kauçuk burçları bozulmuş, yağsız kalmış olabilir.
*Debriyaj pedalı teli paslanmış-sıkışmış-tutukluk yapıyor olabilir. Debriyaj teli değiştirilmelidir.
Hidrolik kontrollü debriyaj sistemlerinde, debriyaj teli yoktur. Hidrolik hortum ve silindirler vardır ve bu pedalın çalışması çok yumuşaktır. Hidrolik kumandalı debriyajda pedal sertleşmesi oluyorsa, hidrolik silindirlerde (ana silindir veya itici silindir) bulunan pistonlar sıkışmış olabilir.
Debriyaj Pedalı Titriyor (Debriyaj Pedalı Neden Titrer)
Debriyaj pedalına hafifçe basıldığında çok az bir titreşim hissedilmesi normaldir. Fakat titreşim fazlaysa bir arıza olduğu anlamına gelir. Arıza durumunda debriyajda titreme olayı klasik debriyaj telli araçlarda hissedilir, hidrolik kumandalı debriyaj olan araçlarda pedal titremesi olamaz, çünkü baskı-balatayla pedal arasında mekanik bir bağlantı yoktur, hidrolik basınçla kumanda edilir.
Debriyaj pedalı titreşiminin sebepleri şunlardır:
*Motor ve şanzıman aynı eksende değildir; motor kulakları kırılmış gevşemiş olabilir, şanzıman motor bağlantı civataları gevşemiş olabilir, baskı balata toplanırken merkezleme yapılmadan toplanmış olabilir. Eksen kaçıklığı giderilmelidir.
*Volanın yerine düzgün takıldığı, eğik-bükük-çizik olmadığı kontrol edilmeli. Volan yalpa yapmadan dönüyor olmalıdır. Aksi halde pedalda titreşim olur.
*Kavrama diski (balatalı disk) ve/veya baskı plakası çarpık olabilir.
*Baskı plakasındaki ayırma parmaklarının ayarsız olması, eğik olması, kırık veya çatlak olması gibi durumlar titreşimlere sebep olur.
.jpg)
