*Aracın vitese zor geçmesine, vites geçişlerinde metalik sürtünme sesi gelmesi, birkaç denemede vitese geçmesi, geçirilen vitesten çıkmaması ( o viteste takılı kalması); kavramanın (debriyajın) tam olarak ayırmaması sebep olabilmektedir. Bu sebeple ilk önce yapılması gereken işlem, aracın debriyaj sisteminin düzgün çalıştığından emin olmaktır. Belki de şanzıman sağlamdır, sorun debriyajdan kaynaklanıyordur. Debriyaj (kavrama) sistemi sağlamsa, artık vites kutusundan şüphelenebiliriz.
*Vites geçişlerinde zorluk olması, vitese takarken ses gelmesi veya vitese hiç takılamaması arızalarının en yaygın sebebi senkromeç arızasıdır. Senkromeç arızası nasıl anlaşılır? Eğer sadece belirli bir vitese geçişte ses geliyor – zorluk yaşanıyorsa (örneğin sadece 1.vitesten-2’ye veya 3-4 veya 5-6 gibi), diğer viteslere takarken bir problem olmuyorsa, bu büyük olasılıkla bir senkromeç arızasıdır.
Senkromeçler, vites değiştirmeyi sağlayan parçalardır. 5 vitesli bir şanzımanda
1-2. vitesleri bir senkromeç,
3-4.vitesleri bir senkromeç
5. vites için bir senkromeç
Ve geri vites için bir senkromeç kullanılır (genelde geri vites için senkromeç kullanılmaz). (şanzıman tasarımına göre küçük değişiklikler olabilir)
Senkromeç arızalanırsa, ilgili viteslere geçişte zorluk, mekanik dişli sürtünme sesi veya vitese hiç geçmeme gibi sorunlar meydana gelir. Senkromeçlerde en çok bozulan parça, senkromeç bilezikleridir (sarı renkli), senkromeç bilezikleri aşınabilir, kırılabilir veya yamulabilir, senkromeçin diğer kısımları sağlamsa sadece bileziğin değiştirilmesiyle arıza giderilebilir. Bunun dışında manşonun iç dişlileri, ilgili vites dişlisinin kurt dişleri, senkromeçin içindeki kilit pimleri, çeşitli yay-segmanlar sağlam mı diye kontrol edilmelidir.
*Vites kutusunun içerisinde, vites dişlileri arasındaki senkromeç manşonlarını kaydırarak vites geçişlerini sağlayan, değiştirme çubukları vardır. Bu değiştirme çubukları, bir çatalla, senkromeç manşonunu kavramış durumdadırlar. Bu durumda; değiştirme çubuğun eğilmiş olabilir, üzerindeki segmanlardan biri çıkmış olabilir. Değiştirme çatalı eğilmiş olabilir, çatal-manşon bağlantısında bir sorun olabilir. Manşon, senkromeç üzerinde sıkışmış olabilir, rahatça eksenel hareket yapamıyor olabilir.
*Vites dişlileri veya senkromeçlerde aşınma kırılma varsa, o parçalar değiştirilmelidir. Bu parçalarda sadece kirlenme vb. durumlar oluşmuşsa, temizlenip yağlanmaları sorunu çözebilir.
*Vites kolu ile şanzımanın vites değiştirme mekanizması, birbirine iki şekilde bağlanır, yani vites kolunun hareketinin şanzımana iletmek için iki tip bağlantı vardır;
-Vites kolu ile şanzıman arasında metal çubuk , kol ve levyelerle bağlantı kurulması, (genelde eski tip araçlarda) (vites kolu titrer ve oynar araç kalkış yaparken)
-Vites kolu ile şanzıman arasında çelik tellerle (çelik halat), (2 tane) bağlantı kurulması, (yeni nesil araçlarda) (vites kolunda titreme ve oynama olmaz)
Vites kolunu şanzımana bağlayan elemanlarda bir tutukluk, gevşeklik gibi sorunlar olduğunda, vitese geçişlerde zorluklar yaşanacaktır. Vites kolu, şanzımana kol-çubuk-levyelerle bağlıysa, bu elemanların düzgün çalışıp çalışmadığı; eğiklik, boy uzaması-kısalması, pim-cıvata vb. parçaların çıkması – gevşemesi, yağsız kalması, varsa burç vb. parçaların sağlamlığı vb. kontrol edilmelidir.
Eğer vites koluyla şanzımanı bir birine çelik halatlar bağlıyorsa, yine bu halat bağlantılarının boşluksuz, sürtünmesiz rahatça çalıştığından emin olmak gerekir, halat uçları vites kolunda ve şanzımanda bir çeşit levye bağlantısına sahiptir, bu bağlantıların sağlamlığı kontrol edilmelidir.
*Şanzımanın üzerinde, vites kolundan gelen bağlantı çubuklarının veya halatların bağlandığı, üzerinde bir ağırlık topuzu da olan bir “değiştirme mekanizması” vardır. Vites kutusu (şanzıman) gövdesinde bulunan bu değiştirme mekanizması, vites kutusu içerisinde bulunan ve senkromeç tertibatını ileri-geri hareket ettirerek vites geçişlerini sağlayan, değiştirme çubuklarına hareket verir. Yani sürücünün vites kolunda yaptığı hareket, şanzımandaki değiştirme mekanizmasına iletilir. Değiştirme mekanizmasında bir değiştirme kolu bulunur, değiştirme kolunda tırnaklar vardır, bu tırnaklar değiştirme çubuklarını iter-çeker. Değiştirme mekanizması sağlam mı, değiştirme kolundaki tırnaklar sağlam mı, değiştirme kolundaki yaylı mekanizma sağlam mı, değiştirme mekanizması bağlantıları sağlam mı diye kontrol edilmesi gerekir.
Vites Değiştirirken Ses Gelmesi (Vites Değiştirirken Zorlanmak)
Vites değiştirirken vites kutusundan ses geliyorsa sebebi şunlar olabilir;
*Öncelikle debriyaj pedalına tam olarak bastığınızdan emin olun.
Debriyaj pedalına tam basılıyorsa, debriyaj sisteminin kavramayı tam ayırdığından emin olun.
Debriyajda bir sorun yoksa,
*Senkromeç arızası olabilir (özellikle sadece belirli bir vitese takarken ses geliyorsa, büyük ihtimalle senkromeç arızasıdır). Senkromeç bileziği aşınmış olabilir, kilit pimleri-yayları bozulmuş olabilir, manşon-çatal tertibatı yamulmuş olabilir, manşon-kurt dişli dişleri aşınmış veya eğilmiş olabilir.
*Giriş veya çıkış millerinde bulunan yataklı (serbest dönen) vites dişlileri sıkışmış olabilir.
*Mil yatakları boşluk yapmış, eksenel gezinti artmış olabilir.
*Şanzıman yağı azalmış-bitmiş olabilir veya şanzıman yağının özelliği kaybolmuş bozulmuş olabilir, şanzımana kalitesiz uygun olmayan yağ konulmuş olabilir.
* Ani ve büyük hız farkları varken vites değiştirmeye çalışmak, araç durmamışken ileriden geriye veya geriden ileri vitese takmak, şanzımandan ses gelmesine, dişlilerin zorlanmasına sebep olur. Bundan kaçınmak gerekir.
*Priz direk milinin rulman yatağının bozulması veya uç kısmının volan göbeğindeki yatakta serbest dönememesi, vites geçişleri zorlaştırıp sese neden olabilir.
Vites Kutusundan Ses Gelmesi Nedenleri (Vites Kutusundan Neden Ses Gelir - Şanzımandan Ses Gelmesi)
Öncelikle sesin nereden geldiğinin tespit edilmesi gerekir. Bunu belirlemek için yapılması gerekenler:
-Vites boşta, araç çalışıyor, ses geliyor. Debriyaja basın; ses kesilirse bu ses şanzımandan geliyordur. Ses kesilmezse bu ses baskı-balata (kavrama sisteminden) veya motordan geliyordur.
*Şanzımandaki mil yataklarının (rulmanların) bozulması durumunda ötme sesi gelecektir, yataklar ve rulmanlar kontrol edilmelidir.
*Araç viteste yolda giderken metalik (meta öğütme ses) gelirse, vites dişlileri aşınmış demektir.
*Özellikle vites değiştirirken gelen darbe-çarpma sesleri, vites kutusu – vites kolu bağlantısındaki boşluklardan – ayarsızlıklardan, vites kutusu değiştirme mekanizmasındaki arızalardan meydana gelir. Tüm çubuk-kol-levye-burç bağlantıları kontrol edilmeli, boşluklar giderilmeli, yağsızsa yağlanmalıdır.
*Debriyaja basınca ötme sesi geliyorsa, debriyaj bilyası yağsız kalmış veya bozulmuştur.
*Vites boşta, araç duruyorken ve debriyaja basılıyken sürtünme sesi geliyorsa, bu ses volan göbeğindeki burçlu yatağın yağsız kalmasından kaynaklanabilir (bu yatağa, priz direk milinin ucu girer).
*Kilometre dişlisinin aşınmış olmasından ötme sesi oluşabilir.
Sesin kaynağını bulabilmek için, sesin oluştuğu sırada; debriyaj durumu, hangi vitesteyken oluştuğu gibi durumlara bakılır, böylece o sırada hangi parçaların hareket ettiği bilinir, böylece hangi parçalardan kaynaklandığı tahmin edilebilir.
Şanzımandan gelen sesler yukarıdaki sebeplerle olabilir, arızanın giderilmesi için şanzımanın indirilip tamamen sökülmesi, tüm hareketli parçaların (dişliler, senkromeçler, mil yatakları, değiştirme çubukları vb) kontrol edilmesi gerekir.
Şanzıman Yağ Kaçağı Nedenleri (Vites Kutusu Yağ Kaçağı Nasıl Anlaşılır)
Şanzıman yağ kaçağı, araç lifte alındığında gözle kontrolle anlaşılabilir. Yağ kaçağı belirtileri ve sebepleri şunlardır:
*Şanzıman giriş ve çıkış millerinin yatakları, keçeleri bozulmuşsa buradan yağ sızıntısı meydana gelebilir.
*Kalitesiz yağ kullanılması sonucu şanzıman yağı köpüklenme yapabilir, bu da yağ kaçaklarına sebep olur.
*Şanzıman gövdesinde (genelde alüminyumdur) çatlak meydana gelmesi durumunda, yağ kaçakları olacaktır.
*Önden çekişli araçlarda şanzıman ve diferansiyel tek bir gövde içerisindedir (buna transaks denir). Şanzımanın yağı hem şanzımanı hem de diferansiyeli yağlar. Diferansiyelin aks çıkışlarında keçeler bulunur, bu keçelerin aşınması-ezilmesi-yıpranması sonucu yağ kaçakları olabilir.
*Şanzımana (vites kutusuna) gereğinden fazla yağ doldurulması, yağ sızıntılarına sebep olur.
*Şanzımanda iki adet tapa bulunur, biri doldurma tapası (üstte), biri boşaltma tapası (altta), bu tapaların gevşek olması veya contalarının bozulması (belki sıvı conta veya teflon bant) buralardan yağ kaçağına sebep olabilir.
Şanzıman yağsız kalırsa, dişliler ve senkromeçler, mil yatakları büyük zarar görür, aşınır. Vites geçişleri zorlaşır, sesler gelir. Yağ kaçağı zamanında önlenip değiştirilmezse, büyük masraflar açabilir.
Araç Vitesten Çıkmıyor - Vites Kilitlenmesi
Aracın vitese geçmesini zorlaştıran ve yukarıda detaylı anlatılan bazı arızalar, takılı vitesten çıkmama sorununa da sebep olabilir. Bunlar;
*Vites kolu-şanzıman bağlantısında; kırık-gevşeklik-eğiklik-çarpıklık-sıkışma-tutukluk vb. problemler.
*Debriyaj sisteminin kavramayı tam olarak ayıramaması (debriyaj pedalına basılmasına rağmen, motordan şanzımana dönüş hareketinin iletilmeye devam etmesi), vitese geçişlerde zorluk oluşturacağı gibi, vitesten çıkarmada da zorluk oluşturabilir. İlk önce debriyaj sisteminin arızasız olduğundan emin olmak gerekir.
*Şanzıman yağı bitmiştir-çok az kalmıştır. Yağsız çalışan hareketli parçalar; ısınır-aşınır hatta birbirine kaynayabilir (yapışabilir).
*Şanzımanın içerisinde senkromeç manşonlarını hareket ettiren, değiştirme çubuklarının üzerinde (gövde kanalında yuvalı) yaylı kilit bilyaları vardır, normalde bu kilit bilyaları; yolda giderken vitesin kendiliğinden boşa atmasını engeller. Eğer bu kilit bilyaları sıkışırsa, vitesten çıkmama – zor çıkma arızası görülür.
*Vites kutusu değiştirme mekanizması, değiştirme kolu, değiştirme mili (çatallara takılı olan) arızalı olabilir.
*Senkromeç mekanizmasının arızalı olması, senkromeçteki frezeli göbek-manşon arasında sıkışıklık-eğiklik-kırık vb olması sonucu, araç viteste kilitli kalabilir.
Araç Vitesten Neden Atar? (Şanzıman Vitesten Atıyor - Vites Boşa Atıyor)
*Vites değiştirme çubuklarının eğilmesi, kasılması vb. sebepler. Vites kolu-şanzıman bağlantısındaki kasılmalar, tutukluklar vitesin kendiliğinden (bazen gaz verip araç yüke binince) atmasına sebep olabilir.
*Şanzımandaki vites dişlilerinde bulunan kurt dişlilerin, manşon dişlilerinin aşınmış olması.
*Senkromeç veya parçalarının aşınması, senkromeç kilit pimlerinin bozulması, segman-yayların bozulması-gevşemesi. Özellikle sadece belirli bir vitesten atma söz konusuysa, ilgili senkromeç arızası olma olasılığı artar.
*Vitesin kendiliğinden atmasını engelleyen, değiştirme çubuklarının gövdeye geçtikleri yuvalarında bulunan ve değiştirme çubuklarındaki oyuklara oturan yaylı kilit bilyalarının tutukluk yapması, yayların zayıflaması - gerginlikleri kaybetmesi.
*Vites kutusu giriş ve çıkış millerinin yataklarının (rulmanlarının) bozulması-gevşemesi, millerin eksenel gezintilerinin artması (boşluk yapması)
*Miller üzerindeki (giriş-çıkış milleri) frezeli kısımların aşınması-gevşemesi, bu miller üzerinde çalışan vites dişlilerinin ve senkromeç göbeklerinin gevşemesi- eksenel boşluk yapması.
*Motor ve şanzıman bağlantısının gevşek olması, eksenden kaçık olması gibi durumlar, (debriyaj pedalında titremeler şeklinde kendini gösterir).
Araç Vitesteyken Gitmiyor (Araç Vitesteyken Hareket İletmiyor)
Araç viteste olmasına rağmen, hiç hareket etmiyorsa ilk önce debriyaj sistemini kontrol etmek gerekir, debriyaj sistemindeki bir arıza, hareketin motordan şanzımana geçişine izin vermiyor olabilir.
Eğer debriyaj sistemi sağlamsa, vites kutusu içerisinde ciddi bir arıza var demektir. Vites kutusu içerisindeki millerden biri kırılmış olabilir, dişliler kırılmış olabilir, değiştirme çatalı çıkmış olabilir, değiştirme çubuğu kırılmış olabilir, değiştirme mekanizması bozulmuş olabilir (vites değiştirme hareketi belki de şanzımana-değiştirme çubuklarına iletilmiyordur, vitese taktığımız sanırız fakat aslında vites boştadır).
.jpg)
